mapa

Ikusi mapa handiagoa

dorretxeak

dorretxeak ormalean gazteluetan jartzen ziren defendatzeko baina bazeuden batzuk dorretxeaak bideetanjartzen zutenak nekasariei eta beste batzuei dirua kentzeko hau da pasatu nahi bazuten ordaindu behar zuten eta honela diru gehiago zeukaten(yonay, goizalde, altea)

juduak eta palestinarrak

Gai historikoan, judu terminoa kristo aurreko bigarren milurtekoan Ekialdeko Mediterraneo inguruan bizi ziren tribu nomadak izendatzeko erabiltzen zen. Jainko bakarra onartzen zuten. Erromatarren nagusitasunaren menpe, biztanleria judua. Jazarpen ugrai jasan zituen. Erdi aroan eta Aro modernoan juduak Europa osora hedatu zire, eta judutegietan edo aljametan bizi ziren hiri barruan. Juduek batez ere merkataritzan eta fiantzetan lan egiten zuten nagusiki. Gehienek beren erlijioak ezkutuan praktikatzen zituzten.(yonay,altea eta goizalde)

Arte gotikoa

Arte gotikoa XII.mendearen erdialderantz, Frantzian sotutako estilo artistiko berria zen,gotikoa, eta XIII mendean europa osotik zabaldu zen.
Hirien opartasunarekin lotura zuzena du arte horrek, eta adierazpen nagusiena arkitektura izan zan. Hiri horien prestigioaren, aberastasunaren eta oparotasunaren adiezgarri ziren.Arte gotikoaren garaiko esperituaren eraikin adiezgarrienea katedrala izan zan.
Eskultura gotikoarekin batera naturalismoa agertu zen, jantziek tolesturak, aurpegien adieraskortasuna eta iruduen keinuak eta jarrerakm adierazten durten mugmenduak lehenagokoak baino errealistagoak dira eta adirazkortasun handiagoa erakusten dute. XII eta XIII. mendeertan eskulturak gotikoak arkitekturanren menpe jarraitu zuten, portadetako zangoak apaintzen dituzten eskultura-zutabeak eta baoetako mainelak azpimarratuz bereziki. Erromnikoan bezalaxe, apaintzeko erabiltzeaz gain, eskulturak funtzio erlijiosoa eta didaktikoa zuen oraindik ere, helburu nagusuia fededunei marrazkien bitartez ikastea baitzen.
(altea,yonay eta goizalde)

Erdi aroko hiria

Erdi aroko hiriak jende.multzo txikiak ziren eta, salbuespen batzuk izan ezik ez ziren 10000 biztanlera iritsi. Hala ere XII.mendean garapen handia izan zuten, nekazaritza inguruetatik jende asko etorri baitzen. Hirak askatasun gehiago eskatasun handiagoa eta lan egiteko aukera fgehiega zeuden.
Erdi aroko hiriak kale estuak eta bihurgunetsuak zituzten.kale horietan altxatutako etxeek zurezko egitura zuten eta herlandauz edo lokatzez beteta zegoen egitura hori. Horregatik, suteek benetako hondamendiak eragiten zituzten. Higiene eta osasun-baldintzak oso txarrak ziren.
Jaun askok jauregiak eraikitzen zituzten eta hirietara joaten ziren. Apaiz asko ere hirietan bizi ziren, eta ospakizun erlijiosoak eskaintzen zitusten eleizetan eta katedraletan.
Talde kopurutsuena burgesek osatzen zuten, asrtisautzan eta merkataritzan lan egiten zuten pertsonek batez ere. Hoiekin batera, gizartea baztertutakoak osatzen zituzten hiriko biztanleria.
Gremioen banaketa hiru kategoria profesional bereizten ziren:
-ikastunak.
-langileak.
-ofizialak edo irakasleak.
Kotzejuan udal-arauak ematen zituen, merkatua antolatzen zuen,delitu txikiak epaitzeko epamahiak osatzen zituen eta harresia eta milizia ordaintzeko beharrezko zergak ezartzen zituen.

(altea, yonay eta goizalde)

Arte erromanikoa

Arte erromabnikoa X.menndearen bukaertaik XII.menderaren erindera arte rromanikoa garatu zen, mendebaldeko Europan. Eduki erlijioso handiko artea da, eta funtzio didaktiko argia zuen: biztanle ezjakinei ezagutzak transmititzeko helburua duten irudi asko daude. Arte erromanikaren adierazen nagusia arkitektura izan zen. Eraikiun erromanikoak baxuan izaten dira eta haarlanduko hormra lodiak izaten dituzte. Bao gutxi dituzte, lehio txiki batzuk, horregaitik esan dezakegu barnealdeak iluntsuak direla. Eraikinek nahiz eta apainduura gutxi izan oso abertatsak dira barruko margoengaitik.( Altea, yonay eta goizalde)

Donejuane bidea

Donajuane bidea (bere santiago bidea deitua) erdi aroan sortutako erromes-bidea da. Kondaireren arabera, Teodomirok, Iria Flaviiako apezpikuak, aurkitu zituen Donejuaneren aztarnak 814.urtean. Palestinara itzuli ondoren,Herodes Agripa I.ak burua moztko agindu zuen. Bi ikaslek txalupa batean sartu zuten bere gorputza eta, Gibraltarreko itsasartea gurutzatu ondoren, Padronera irtisi ziren. Alfonso II.a Garbia izan zen lehenengo erromesssa eta toki hartan eleiza bat bat eraikitzeko agindu zuen; apostolua musulmanen kontrako borrokaren sinbolo bihurtu zuen.
(Altea, yonay eta goizalde)

gizartea eta ekonomia

-Batasun erlijiosoa:kristautazuna erlijio oficiala izendatu zuten.
-Arraza-batzuna:ezkontza mistoak onartu ziren eta arraza bakoitzaren berezitasunak desagertzen joan ziren.
-Hizkuntza batasuna:latina edatu zen lurralde osoan eta termino germaniarrak txertatzeak hizkuntza erromantzeak sortu ziren.
-Lege-batasuna: erromatarrek eta germaniarrek lege desberdinak izan zituzten hainbat urtez, baina gero lurraldeko biztanle guztientzako kodeak argiratu ziren, horien jatorria kontuan izan gabe.(altea, yonay eta goizalde)

mendebalde germaniarra

Barbaroen herriak kontinente europarrean finkatzeko prozesu oso luzea izan zen eta II.mendearen amaieran hasi eta XI.mendearen erdialdean amaitu zen. Historialariek bi aldi bereizten dituzte herri hauen finkatzea-prozesu aztertzerakoan.

Limes edomuga pasatzen zuten familiak, klan edo tribu txikiak ziren,eta kolono gisa finkatzen ziren edo inperioaren armadan ematen zuten izena.(goizalde,altea eta yonay)

kultura eta zientzia

Artean gertatu zen moduan, islamak kultura berezia eta originala sortu zuen konkistatutako beste herri batzuen elementuak bildu.

Zibilizazio islamiarraren ekarpenik handiena beste zibilizazio batzuen kultur oinordetza gordetzea, garatzea eta hedatzea izan zen: Grezia, persia eta india.

Mendebaldean medikuntza sasimekuntza (superstizioetan oinarritzan zen) zen bitartean, mundu islamiarreko ospitaleetan sendagaiak eta antiseptikoak erabiltzen zituzten.

literaturaren garapena handia izan zen,baina gehien ezagutzen dena mila eta bat gau ipuin-bilduma da.(altea,goizalde eta yonay)

arte musulmana

Arte islamiarrak beste tradizio artistiko batzuetako elementuak hartu zituen,bereestilo berezia lortu arte.
Arkitekturari dagokionez,kupula bizantziarra eta arte bizigodoari dagokion ferra-arkua hartu zituen eta,euren tradizioan ohikoa zen bezala, ez zituzten irudiak erabili.(goizalde,altea eta yonay)

gizarte islamiarra

Islamak pertsonen egoera naturala askatasuna dela dion arren, mundu islamiarrean esklabotzat ere ezagutu zuten. Gizonak etxeko gauzak egiteko erabiltzen zituzten,edo armadan edo harenetako eunuko gisa.

-Ez ziren objetuak, eta jabeek ezin zituzten hil.
-Askatasun erlijiosoa zuten eta ezkontzako eskubidea (baita pertsona askeekin ere).
-Ondasunak izan zitzaketen eta baita esklaboak ere.

Bi suxuen artean alde juridiko nabarmenak daude:gizon bakoitzak lau emazte izan litzatekela(poligamia),baina emakumeak senar bat baino gehiago badu adulterioa egingo du eta zigor gogorra eukiko du.Epaiketa batean gizonaren testigatzak emakumearenak baino bi aldiz gehiago balio du. Seme-alabak gizonaren esku geldituko dira eta herentzietan emakumeakbaino bi aldiz gehiago jasoko du gizonak.

Herrialde musulman gehienetan desagertu egin dira gorputzarekin lotutako zigorra. Esate baterako,Tunisian,lapurrari eskua mozten zioten edo adulteriogileari harrikatuz heriotza-zigorra ezartzen zioten.(yonay,goizalde eta altea)

ihauterietarako lantxoa

Zuen blogak irakurrita hemen duzue galdera batzuk test modukoak,
http://cid-23903d5c6189f497.skydrive.live.com/self.aspx/P%c3%bablico/galderak.doc
zabaldu artxiboa, gorde zuen ordenagailuan, astean zehar betetzen joan (azpimarratuz erantzun egokiak) eta gero bidali andoni.goiriena@gmail.com eta zuzenduta jasoko duzue zuen korreoan edo blogean.

erdi aroko jaiak

(yonay,altea,goizalde)

ekonomia eta gizartea!!!

Garai hartako testuei esker badakigu Bizantzioko gizartean alde handiak zeudela:Botere gutxi zuten jende asko zeuden eta dorretxe gutxi batzuk zeuden.

imperioko biztanleriaren %90 nekazaritzan eta abeltzaintzan aritzen zen eta produktu naguziak zerealak,olioa, oliba eta ardoa ziren.Lur gehiena estatuaren,monasterioen eta pribilegiatu gutxi batzuen esku zegoen.Lurrak galtzen zituzten ,Jopu bihurtuz.(yonay,goizalde eta altea)

arte gotikoa

erdi eroan bi arte konkretu erabiltzen zituzen: arte gotikoa eta arte romanikoa. arte gotikoa idazkera oso lusanga zeukaten.(yonay,altea,goizalde)

islam-a

Arabierazko hitza da Islam, musulmanen erlijioa. Ala Jainkoarekiko obedientzia esan nahi du islam hitzak; eta musulman esaten zaio Jainkoaren nahiari atxikitzen zaiona. Arabiako (gaurko Saudi Arabiako) Meka eta Medinaren artean bizi izan zen Mahoma, K.o. VII. mendean. Musulmanentzat aro berria hasten da Mahomak Mekatik Medinara alde egin zueneko urtean (622), "hejirako" deitua. Bizitza eta erlijio berriaren sorrera abiapuntua izan zen eta azkar zabaldu zen islama Afrikako iparraldera. Inperio arabiar-musulmana zabaltzearekin batera Espainiara, batetik, eta Ekialde Hurbilera, bestetik zabaldu zen Islama."Bakarra da Ala Jainkoa eta Mahoma da haren profeta" aitorpenak sintetizatzen du musulmanaren fedea. Profetari egindako azken errebelazioa Koran liburu sakratuan dago jasota. Liburu horrek sineste eta erlijio-bizitza islamdarraren funtsezko iturria izateaz gain lege-balioa du. Hortik Koranak duen eragina islamismoaren gain eraikitako gizarte politiko-erlijiozkoan. Islamismoaren interpretatzaile ofizialek (ulemak) Hadith (tradizioak) bigarren iturri juridiko-teologiko nagusia dute; bertan aurkitzen baitira Mahomaren bizitzako esanak eta jardunbidea.Bost betekizun nagusi ditu musulmanak: 1. Fede-aitorpena egitea; 2. Eguneroko otoitza (bost aldiz); 3. Pobreen aldeko zerga edo limosna; 4. Urteroko hilabete osoko baraualdia (ramadama); 5. Mekako hiri sakratura erromesaldia (bizitzan behin bederen, ahal izanez gero). Horiez gain, Koranak politika-, lege-, elikadura- edota garbitasun-mailan ere badu eraginik. Erlijiozko elkartea, (umma), osatzen dute munduko musulman guztiek. Kalifa da "ummaren" buru erlijio-politikoa. Islamean, ez dago apaizik; bai ordea, elkartearen otoitza gidariak.

(yonay, altea, goizalde)

enkarterrietako museoan!!

Gai honen hasieran Enkarterrietako museora joan ginen zerbait gehiago ikasteko.Han ekintza batzuk egin genituen adbz:(idazkera gotikoa etab.)

Bere eleizen egiturak nolakoak ziren eta zein pasu jarrraitzen zituzten eraikitzeko.

(goizalde,yonay eta altea)

feudalismoa

erdi aro terminoarekingertatzen den bezala, feudalismoa oso ospe ona izan ez duen beste kontzeptu historiko bat zen. termino hori XVIII. mendekofrantzian hasi ziren erabiltzen, Erdi aroko gizarteko desorekak adierazteko. hizkera arruntean ere, beste pertsona batzuekin gehiegikeriak egiten dituen pertsona bati buruz "jauntxo feudala dirudi" esaten dugu.(yonay, goizalde, altea)

hiriko bizimoduaren berrindartzea

Nekazaritzako produzioa hasi zen eta,hala gosetean gutxitu ziren eta elikadura hobetu zen. Elikadura hobeari esker gaixotasunei eta epidemiei errezago egiten zieten aurre., eta hoxegatik hilkotasuna asko murriztu zen. XII-XIV mendeen artean biztanleria Europan bikoizztu zen, eta 40.000.000 biztale izanetik 80.000.000 biztanle izatera pasatu ziren.Biztanle gehienek nekazaritza inguruetan geratu ziren bitzen, jende hiri-inguruetara alde egiten hasi zen. Hirietako biztanle gehienak nekazaritzan haritu zirela eta horretatik bizi izan zirela esan dezakegu.Hiribildu eta hiri asko eleizen, gazteluen edo abatetxeen inguruan burgu txikian gaaratu zirelako sortu ziren. Bertaraino iristen zirenei ostatu emateko eta elikatzeko estatuak eta tabernak ere eraiki zituzten... astkotan harresi bat altxatzen zen burguan bizi zen jedea babesteko.
Goiz Erdi Aroan hiribildu horietako biztanlerik gehienak feudoen barnean zeuden eta jaun batek edo gotzin batek agintzen zuen bertan. B aina denbora aurrera joan ahala, burgueteko biztanleek jaunek askatasun eta eskubide batzuk onartzea lortu zuten.Kasu batzueta hiriildual erregeek edo jaunek sortu zituzten, populatu gabeko lurraldeak kolonisatzeko edo konkistatu berri zituzten lurraldeak populatzeko. Landetan bizi ziren nekazariak oso baldintza txarretan bizi ziren.
Berrinkuntza teknologikoei esker, artisauen jarduerek garapen handia izan zuten. Aldi berean, bideen segurtasuna handiagoa zen, komukibaiadeak gero eta hobeak ziren,banka geratu zen eta ordaintzeko bide berriak hedatu ziren.Horrek guztiek merkataritzarako garapen handiak erakrri zuituen, eta feria sortu ziren.
(Altea, Yonay eta Goizalde)

bizantziar imperioa

Mendebaldeko Erromatar Imperioa V.mendearen bigarren zatia desagertu zen eta hainbat erresuma "barbarotan" zatitu zen;Ekialdeko Erromatar Imperioa edo Bizantzia Imperioak, aldiz, 1453.Urtean Konstantinopla turkiarren esku erori zen arte iraupea lortu zuen.(goizalde, altea, yonay)

gurutzadak

Gurutzadak XI. eta XIII. mendeen artean aita santua deitutako kanpaina militar batzuk izan ziren, musulmanei lur santuak kentzea helburu zutenak.(yonay,goizalde eta altea)

Bereungo banaketa

XI. mendearen hasieratik Bizatziar Inperioak gainbehera geldoa baina jarraitua izan zuen, batez ere Turkiarren presioaren ondorioz.


Europako mendebaldean, 814.urtean Karlomagno hil eta gero, inperioaren kontrola bere seme Luis Errukiorraren esku geratu zen. Agintean izan zen bitartean jasotako oinordetza osorik mantendu zuen.Hura hil eta hiru urte geroago, bere hiru semeek tornua eskuratu nahi zuten eta, horregaitik, Verdungo Ituna (843) sinatu zuten; itun horrek inperioa hiru zatitan banatu zuten.

(altea, goizalde, yonay)

inperioak

Bizantziar inperioa XV.mendearen erdialdera arte iraun zuen.Eta Turkiaren menpe gelditu zen,ala ere beste erresuma kristau batzuk ere berarekin gelditu nahi zuten,baina ezin zuten ezer egin.Beste aldetik VII. mendean,M ahomak erlijio berri bat egin zuen eta ango hurbil zeudenak berarekin gelditu zireneta azkenean Europar mendebaldean Erromatar Imperioa desagertu zen,baina ez zen ezer gertatu zeren ara "barbaroak"irritsi ziren. (goizalde,altea eta yonay)

batasun mediterranearren zatiketa

III.mendean Erromatar imperioaren gainbehera hasi zela oroituko gara. 395.urtean,Teodosio I.a Handia hil zenean,eta bere imperioa bere bi semeei utzi zien kargua

(altea,goizalde,yonay)

gizakiaren inportantzia erdi aroan

gizartea pertsonen arteko inportantzia jakiteko piramide bat asmatu zuten. bertan, erregea zen inportanteena; jauntsoak, nobleak eta eliza gizonak ziren erregearen ondorengoak; azkenik nekazariak, artizauak, esklaboak... zeuden.(yonay)

erdi aroaren garaiak

Erdi aroa 3 zatitan banatzen da:

1.goiz erdi aroa……...............................................................V.mendeatik – X.menderaino.
2.tarteko erdi aroa…............................................................X.mendeatik – XIII.menderaino.
3.berant erdi aroa….............................................................XIII.mendetik – XV.menderaino.
baina historigile batzuk batzuk goiz erdi aroa eta tarteko erdi aroa zati bat bezala hartu dute.

Etapa bakoitzaren hasiera eta bukaera bat dator gizartearen aldaketa sakonak eragiten dituzten gertaera historikoekin.

Ikuspegi kronologikotik, erdi aroa terminoa Cristobal Keller-ek ezarri zuen XVII.mendean.Egile horren arabera, erdi aroa kostantino handia emperadorearen (IV.mendean) erregaldiareneta konstantinoplaren erorketaren (XV.mendea)arteko aldia izan zen.(altea,goizalde eta yonay)

Gu

Kaixo:

Gu altzaga ikastolako 3 ikasle gara eta blog hau egiten dugu ikasgelako lan bat delako.

Jendeak eta guk bai hau egiten baita irakurtzen ikasten dugu. Blog hau erdi aroari buruz doa. (Yonay,Goizalde eta Altea)